Jak pomóc dziecku autystycznemu w pokonywaniu codziennych trudności?

Przebywanie z dzieckiem autystycznym w domu,przedszkolu,szkole lub miejscu relaksu wymaga od opiekunów wiedzy i umiejętności ,które pozwalałyby na spokojne, bezpieczne i w miarę atrakcyjne spędzenie każdego dnia. Wiadomo,iż rodzice i opiekunowie uczą się wraz z dzieckiem, krok po kroku zasad, jakimi trzeba się kierować w opiece nad nimi, ale jesteśmy w tej dobrej sytuacji,że specjaliści i praktycy dzielą się z nami swoimi spostrzeżeniami i wnioskami ze swojej codziennej pracy z dziećmi Jedną z nich jest pani Wanda Wacław – psycholog,która od dwudziestu lat pracuje w Szwecji nad rehabilitacją dzieci z autyzmem i zespołem  Aspergera. Pani psycholog w swojej książce pt. ,,Dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera” pięknie opisuje wiele aspektów pracy z dziećmi i podpowiada nam jak postępować z nimi w różnych sytuacjach życiowych .Dysponując tą książką w skrócie przybliżam jej zagadnienia.

POTRZEBA UNAOCZNIENIA INFORMACJI-CZYLI RÓB WIZUALNE PLANY

Aby dziecko czuło się bezpiecznie zrób plan dnia i powieś go na widocznym miejscu .Aby plan był bardziej czytelny szczególnie dla młodszych dzieci, dołącz do niego piktogramy czyli małe rysuneczki lub zdjęcia obrazujące daną czynność Można dodatkowo opracować własny sposób komunikacji np. .jeżeli się spieszymy, można wskazać  obrazek z zegarem itp.

UNAOCZNIJ FUNKCJĘ POMIESZCZENIA

Aby dziecko czuło się bezpiecznie w mieszkaniu czy przedszkolu umieść piktogram, rysuneczek lub fotografię wskazującą funkcję tego pomieszczenie np. na drzwiach łazienki umieść fotkę prysznica,kuchni- talerze a na drzwiach pokoi zdjęcia domowników w nich zamieszkujących .W miarę możliwości zapewnij dziecku osobny pokój gdzie wszystko będzie miało swoje miejsce. We własnym pokoju dziecko może się wyciszyć, odpocząć, pobawić, przez nikogo nie niepokojone.

CODZIENNE RYTUAŁY

Warto aby codziennie witać dziecko uśmiechem i zgodnie z kolejnością porannych czynności, uwidocznioną na piktogramach wykonywać zadania. Ubrania dla dziecka trzeba przygotować poprzedniego dnia aby nie robić niepotrzebnego zamieszania .Przed weekendem dobrze jest zrobić plan by dziecko wiedziało w jakich wydarzeniach będzie uczestniczyć.

RODZICE-ICH SYTUACJA

Aby u dziecka autystycznego widoczny był postęp w rozwoju i rehabilitacji rodzice jego powinni również przyjąć pewien schemat postępowania aby wszystko przebiegało jak należy .Przede wszystkim rodzice mają prawo do odpoczynku i realizacji własnych planów także jeśli to możliwe warto zorganizować pomoc dziadków lub innych opiekunów,z którymi dziecko się zaprzyjażni ,aby chociaż trochę czasu spędzić razem,zrelaksować się i nabrać sił .Każdy członek rodziny powinien dysponować czasem wolnym i możliwością uprawiania własnych zainteresowań .Dobrze jest jeśli wyjście na basen, do siłowni, spotkanie z przyjaciółmi zaplanujemy wcześniej i naniesiemy na tygodniowy plan .Rodzice dzieci niepełnosprawnych też muszą mieć swoje chwile relaksu i radości aby nabrać siły do dalszej pracy.

KOMPETENTNA POMOC

W naszym kraju dzieci, które otrzymują orzeczenie o kształceniu specjalnym mają zagwarantowany bezpłatny pobyt w przedszkolu i zajęcia terapeutyczne.

RODZEŃSTWO

W rodzinach,gdzie dzieci autystyczne mają rodzeństwo ważne jest aby rodzice sprawiedliwie dzielili swój czas  i uwagę między wszystkie dzieci.

Czasami można usłyszeć taki komentarz,,Nie osiągnąłem w życiu wiele bo nie dostałem wsparcia od rodziców,którzy nieustannie byli zajęci niepełnosprawnym bratem”.Jednakże starsze rodzeństwo powinno się włączyć do opieki nad młodszym bratem czy siostrą .Najlepiej jest ,kiedy wyznacza się konkretne dyżury i godziny tej pomocy tak,aby wszyscy mogli zaplanować swoje zajęcia,w tym rozrywki i przyjemności dla malucha.

POSIŁKI

To moment ważny dla dziecka i rodzica .Po wskazaniu piktogramu z rysunkiem mycia r,ak i posiłku

siadamy z dzieckiem do stołu. Najlepiej jest kiedy dziecko ma na talerzu całą porcję aby wiedziało ile ma zjeść .Na początku pomaga sobie rękami ale staramy się aby stopniowo zaczęło używać sztućców .Musimy się liczyć z tym, że stół i podłoga będą zanieczyszczone jedzeniem ale cieszymy się z każdego samodzielnego jedzenia.

Jeżeli z jakiś przyczyn będą miały miejsce ataki agresji lub autoagresji to za każdym razem interweniujemy,bierzemy dziecko na kolana i uspokajamy. Jeżeli będzie trzeba przytrzymujemy dziecko trochę siłą aby pokazać dziecku granicę, której nie można przekraczać.

Do wspomagania organizacji pracy w domu możemy wprowadzić sygnał dżwiękowy np. dzwoneczek sygnalizujący posiłki lub dzwonek odmierzający czas zminutni8ka do gotowania jajek

ODMOWA JEDZENIA

Jesli zdarzy się, ze dziecko odmawia jedzenia,musimy wtedy znależć jakiś sposób .Wtedy przed i po posiłku robimy z dzieckiem coś miłego,pilnujemy aby dziecko przed obiadem nie jadło ciastek , lodów i cukierków,jeżeli to konieczne to zmniejszamy porcję  maluchowi ewentualnie podajemy do jedzenia potrawę, którą dziecko akceptuje .Powoli rozszerzamy  dietę a jak to nie pomoże to udajemy się po poradę do lekarza.

UBRANIE

Najlepiej jak rodzice razem z dzieckiem przygotowują ubranie na następny dzień tak aby rano nie było nieporozumień .Stopniowo pozwalamy aby dziecko ubierało się samo kontrolując jedynie czy wszystko przebiega prawidłowo .Można użyć piktogramów i ułożyć je w kolejności zakładania ubrania. Często dziecko robi małą plamkę na ubraniu i chce się już przebierać .Wtedy stanowczo wyrażamy sprzeciw i tłumaczymy że nic poważnego się nie stało .Czasami dzieci nie akceptują nowo zakupionego ubrania. Trzeba razem kupować nową odzież i zostawić trochę czasu na przyzwyczajenie się.

TOALETA

Odpieluchowanie dziecka nie jest łatwą czynnością .W okolicach drugich urodzin powinniśmy systematycznie wysadzać dziecko na nocnik lub muszlę z dziecinną deską .Systematycznie czyli po wstaniu z łóżka, po śniadaniu,przed spacerem itd.

CZAS DO ŁÓŻKA

Psycholog pani Wanda Waclaw twierdzi iż,,Plan dnia z narysowanym zegarem i godziną układania się do snu informuje dziecko,że czas do łóżka .Nawet te dzieci, które  nie znają się na zegarku, często są w stanie porównać zegar na rysunku z prawdziwym zegarem .Przed pójściem do łóżka warto jest aby powtarzać rutynowe czynności np. przygotowanie ubrania na drugi dzień,sprzątanie pokoju,czynności higieniczne,czytanie lub opowiadanie bajek. Przed snem nie jest wskazane aby dziecko nie oglądało w telewizji programu pełnego hałasu i akcji gdyż to może spowodować niespokojny sen.

W łazience wdrażamy dziecko do samodzielnego mycia. Wykonujemy codziennie te same czynności ,w tej samej kolejności co ułatwia naukę .Wiele dzieci z autyzmem lubi jak w łóżku jest ciasno, co można osiągnąć przez ułożenie dodatkowych poduszek wokół ciała dziecka .Są też specjalne ciężkie kołdry, które czasem pomagają dziecku zasnąć”

SPAĆ WE WŁASNYM ŁÓŻKU

W tym wypadku dzieci autystyczne niczym nie różnią się od dzieci normatywnych .Wiadomo, że spanie z rodzicami to bezpieczeństwo i frajda .Można się przytulić i pożartować .Większość  rodzin przechodzi ten okres lecz przychodzi czas, kiedy dziecko powinno już przesypiać całą noc w łóżeczku. W różnym czasie się to udaje .Nieraz udaje się przeprowadzić taką zmianę przy jakiejś specjalnej okazji np. .rozpoczęcie szkoły, urodziny, podróż, a także kupno wymarzonego łóżeczka np. w kształcie samochodu. Ważne jest aby kłaść dziecko do snu o tej samej porze także podczas wakacji, wizyty gości itp.

PODRÓŻE I WAKACJE

Rodziny dzieci i młodzieży ze spektrum autyzmu muszą drobiazgowo planować wakacje .Wiele z nich ma tak negatywne doświadczenia z podróży,że bardzo boją się wakacji i nowego środowiska. Rodzice często decydują się na krótkie,parodniowe wyjazdy aby poradzić sobie w tej sytuacji. Kilka dni przed podróżą należy przygotować dziecko tłumacząc dokąd i jak pojedziemy i kiedy wrócimy. Wszystko to zaznaczamy dziecku na ,ściennym kalendarzu. Możemy dołączyć piktogram ze środkiem lokomocji, z którego będziemy korzystać a także zdjęcie miejsca docelowego np. domu babci czy ośrodka wypoczynkowego. W podróż zabieramy ulubione zabawki dziecka ,poduszeczki i przytulanki .jego ubrania,przybory i leki .W czasie pobytu urlopowego również omawiamy co będziemy robić następnego dnia Naszą wypowiedż  wzmacniamy piktogramem..Warto mieć piktogram z rysunkiem własnego domu aby pokazać dziecku i wytłumaczyć ,że wracamy do domu

AGRESJA I AUTOAGRESJA

Psycholog Wanda Waclaw twierdzi iż,,Pewna część dzieci z autyzmem ,,wyładowuje się” na zewnątrz, inne okazują zachowania autoagresywne – niezaplanowane,niewyjaśnione zmiany mogą wywołać agresję. Dzieje się to również wtedy,gdy narażamy dzieci z autyzmem na sytuacje stresujące lub stawiamy im zbyt duże wymagania. Zachowanie agresywne występuje również jeśli dana osoba ma trudności ze znalezieniem sposobu zasygnalizowania swoich potrzeb..Czasem agresja wskazuje na rozczarowanie i nieporozumienia. Wiele dzieci z autyzmem i Zespołem Aspergera boi się rzeczy całkiem dla nas nieoczekiwanych. Należy zawsze zakładać, że istnieje związek między zachowaniem dziecka a jego przeżyciami. Niektóre dzieci nie okazują agresji od razu tylko z pewnym opóźnieniem. Przy wybuchu agresji u tych dzieci trudno jest zidentyfikować przyczynę, którą może być zdarzenie z dość odległej przeszłości. Dziecko bez sprawnie funkcjonującej mowy nie ma zbyt wiele sposobów okazywania rozczarowania czy frustracji, chwyta się więc za takie metody jak krzyk,drapanie,gryzienie,kopanie lub plucie.

Musimy w trudnej sytuacji okazać dziecku szacunek,nie reagować również agresją tylko spróbować ocenić sytuację i czynnik,który wywołał u dziecka lęk i agresję.”

JAK ZAPOBIEGAĆ AGRESJI

Przede wszystkim zawsze zareagować, spokojnie rozmawiać wyjaśnić atak lub przerwać reakcje niepokoju poprzez przeniesienie dziecka do innego pokoju, podanie jedzenia i  picia. Należy zapewnić dziecko, że je kochamy ale nie życzymy sobie jego agresywnego zachowania. Dorośli swoim zachowaniem powinni dawać dobry przykład i nigdy nie zachowywać się agresywnie np. mówić podniesionym głosem, trzaskać drzwiami.

AUTOAGRESJA

Psycholog Wanda Waclaw twierdzi, że ,,niektóre dzieci okazują autoagresję np. rwą sobie włosy, gryzą, drapią do krwi uderzają głową o ścianę.

Powodów do autoagresji może być wiele: dziecko nie rozumie co ma robić, ma trudności w komunikowaniu się, dokucza mu bezsilność lub niewłaściwy poziom wymagać ze strony otoczenia. Mama stawią często zbyt niskie wymagania a tata zbyt wysokie. Często wiążę się to z faktem, że rodzice różnie patrzą na dziecko i na stopień jego rozwoju. Zarówno za niski jak i za wysoki stopień stymulacji wywołuje niepożądane efekty. Oba mogą prowadzić do wybuchu agresji lub autoagresji.

Leczenie i zapobieganie agresji i autoagresji to ważna sprawa ,, Czasami można spróbować lekarstw ale u dzieci z autyzmem dają często odwrotny efekt. Warto także zrobić badanie EEG by wykazać, czy przyczyną agresji nie jest aktywność epileptyczna. Wiele dzieci z autyzmem po wejściu w wiek dojrzewania okazuje nie normalną aktywność epileptyczną a czasem ataki epilepsji

Trudno jest naprawić skutki zachowań agresywnych i autoagresywnych i długo trzeba nad tym pracować dla tego ważne jest zapobieganie takim zachowaniom. Najbardziej skuteczna jest pomoc dziecku w zrozumieniu tego co ma robić poprzez wykonanie planu dnia, planu pracy, kalendarza sciennego, piktogramów i obrazków. Ważny jest też właściwy poziom wymagań, głębokie zrozumienie dziecka i jego diagnozy. Wszystkie zmiany należy przygotować w sposób wizualny i jasny aby uniknąć lęku i wybuchu agresji u dziecka.

Opracowała: Mirosława Baryszyńska, Punkt Przedszkolny Zielony Dzwoneczek Szczecin